عمر خیام با نام اصلی غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری ریاضیدان، ستاره‌شناس، فیلسوف، و شاعر ایرانی قرن دوازدهم میلادی بود. خیام به عنوان یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان قرون وسطی به شمار می‌رود. او رسالات متعددی در مورد فیزیک مکانیک، جغرافی، کانی‌شناسی و اخترشناسی نوشت.
عمر خیام که در نیشابور در شمال شرقی ایران به دنیا آمد، در سن جوانی به سمرقند عزیمت کرد و تحصیلات خود در آنجا کسب کرد. بعد از آن، وی به بخارا رفت و خود را به عنوان یکی از ریاضیدانان و اخترشناسان مهم عصر طلایی اسلام تثبیت کرد. خیام نویسنده یکی از مهمترین رسالات در مورد جبر پیش از دوران مدرن با عنوان فارسی جبر و مقابله (1070 میلادی) است. وی همچنین نقش مهمی در اصلاح سیستم تقویمی داشت.
یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان سر و سامان دادن گاه‌شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دورهٔ پادشاهی ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶–۴۹۰ هجری قمری) بود، دانست. وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه‌سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است. نوپیدا کردن نظریه‌ای درباره نسبت‌های هم‌ارز با نظریه اقلیدس نیز از مهمترین کارهای اوست.
اعتبار خیام به عنوان فیلسوف و آموزگار، و تعداد کم آثار فلسفی باقیمانده او، به اندازه نوشته‌های علمی و اشعار وی مورد توجه قرار نگرفته است. محمود زمخشری عالم ایرانی در قرن پنجم و ششم هجری از خیام با عنوان «فیلسوف جهان» یاد کرد. خیام برای چند دهه فلسفه ابن سینا را در نیشابور، محل تولد و دفن خود، تدریس کرد. آرامگاه خیام یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است که هر ساله به وسیله عده زیادی بازدید می‌شود.
در خارج از ایران و کشورهای فارسی زبان، خیام از طریق ترجمه آثارش و ترویج به وسیله دیگر دانشمندان بر روی ادبیات و جوامع تأثیرگذار بوده است و بیشترین تأثیر وی درکشورهای انگلیسی زبان صورت گرفته است.
توماس هاید فیلسوف انگلیسی (1636-1703) اولین غیر ایرانی بود که به مطالعه خیام پرداخت. ادوارد فیتزجرالد (1809-83) با ترجمه‌های معروف خود و اقتباس رباعیات خیام، موجب شد که عمر خیام تبدیل به مشهورترین شاعر شرق در دنیای غرب شود.
عمر خیام در سال 1131 میلادی درگذشت و مقبره وی در باغ خیام قرار گرفته است. آرامگاه عمر خیام به وسیله هوشنگ سیحون معمار سرشناس ایرانی بازسازی شد.
از مدال یادبود (سکه یادبود) حکیم عمر خیام (محصول جدید خانه سکه ایران ) به مناسبت بزرگداشت این اندیشمند مشهور ایرانی رونمایی خواهد شد.
